Üretken Yapay Zeka - GenAI Real Applications

Uygulama Alanları

Üretken Yapay Zekâ (YZ) makine öğrenme sistemlerinin gelişmiş bir modeli olarak tanımlamaktadır. Oysa bir insan olmadığı gibi, kendi kendine düşünme yetisine de sahip değildir. Duygusal tepkiler vermesi kesinlikle beklenmemelidir. Aslında uzman olduğu becerileri, eğilimleri ve desenleri algılaması sonrasında temel olarak sağlıklı, özenli öneri geliştirme kabiliyetiyle açıklanmaktadır.

Yakın geçmişte Yapay Zekâ, ham veriyi toplayan, derleyen, bilgiyi anlayan ve çözüm için salık veren yönleri ile başarılı sonuçlar geliştirmiştir. Günümüzde Üretken Yapay Zekâ farklı içerik geliştirme ve çıktı sağlama rolünü de üstlenmiştir. Girdilerin yönlendirmesi neticesinde kabiliyeti, ileri düzeyde resim, görüntü, belge, müzik ve ciddi ayırıcı unsuru olan yazılım kodu oluşturabilmek olarak, üst seviyeye tırmanmıştır. Yazılım kodu dizeleri sıralamasının altını çizerek, böylesine bir yeterliliğin karmaşıklığı hatırdan çıkarılmamalıdır. Kendi kodunu dahi değiştirebilmenin mahareti sıradan dekor yenilemek gibi algılanmamalıdır.

Hikâyeye farklı açıdan bakılınca, kaygı duygusunun kaçınılmaz artmaya başladığı gerçeği daha net izlenebilir. Makine öğrenme modelleri nasıl eğitilecek? Yapay Zekâ öğrenme becerisi nasıl programlanmıştır? Koşulsuz, önyargısız, tarafsız yazılım mimarisi ne türlü kurgulanmıştır? Zaten henüz doğru soruyu tasarlama kavramı bile aklımıza takılmışken, belirsizlik dallı budaklı çapraşıklığın başını çekmektedir.

Çevrimiçi e-ticaret - Formula1

Elektronik ticaret pazarının gelişmesini formula1 yarış aracında ki sürücü gibi izlediğinizi tahmin edebiliyorum. Eminim pilotları seyrederken duyduğumuz heyecan ve yarışı değerlendirmemiz de benzer olacaktır. Sanki pistte ilk turlarını tamamlayan dünyanın en hızlı araçları gözlerimiz önünden bir çırpıda ardı ardına geçmeye hazırlanıyorlar. Sıkıntılı kıvrım ve dönüşler geride kalmış şimdi tam gaz ana tribün önünde anlık da olsa sahne alacaklar.

1950 yılında başlangıcı yapılan sporun araçları günümüzde 19.000 devir dakika dönen motorları ile 900 BG üretecek dayanıklı teknolojiye sahipler. F1 sevenlerinin konu hakkında paylaşacakları daha nice renkli bilgileri olduğundan kuşku yok. Kazanmanın rastlantı olmadı F1 sporunun diğer sektörlere örnek olarak gösterilmesi de bugün ve yarın için hiç şaşırtıcı olmayacak şeklide devam edecektir. Süreçleri kıyaslama tablolarında “benchmark” her zaman en üst sıralarda sınıfında en iyisi “Best in Class” olarak yer almaları hak ettikleri bir gururdur.

Böylesine dinamik, çevik bir sektör ile anımsanan süreç rekabeti seviyesine erişmekte olan e-ticaret konu başlığımıza dönecek olursak…

Kritik Altyapılar - Kazaziye

Kritik Altyapılar - Kazaziye

Altyapılar toplumun refahını sağlayacak varlıklar, sistemler, tesisler, süreçler olarak tanımlanmakta ve ekonominin düzgün, sürdürülebilir yönetilmesi ile bütünleşik değerlendirilmektedir.

Altyapıların kritik unsurları içinde sayılabilecek ilk öncelik her ne sebeple olursa olsun kesintiye uğramama olarak belirlenmiştir. Kaldı ki böylesi durumlarla karşı karşıya kalınması olasılığı nedeniyle hazırlıklı olmanın kıymeti akıllardan hiç çıkarılmamalıdır. Devamsızlığın ve devre dışı kalmanın maliyetinin altyapıyı yeniden başlatmanın çok ötesinde olduğu bilinmektedir. Altyapının hizmet verdiği kuruluşların yaşayabilecekleri süreksizlik ve düzensizlik asıl hasara sebep olmaktadır.  Netice itibari ile altyapıların birbirleri ile olan bağlantıları ve bağımlılıkları bir halatın düğüm hali ilişkisine benzemektedir. Dolanıklık, temelde karmaşıklıkla örtüşme olarak anılmaktadır. Ayrıca altyapıların kanıtlanmış yetenekleri arasında sayılabilecek nokta, birbirlerini istemsiz tetikleme kabiliyetine sahip oldukları gerçeğidir. Mesele kurunun yanında yaşın da yanması için altyapıların arasındaki matris iletişimin kalıplardan arındırılmasıdır.

Yagi - Omni

Dünya ilgiyle izliyor, inanılması neredeyse gerçek üstü gibi duran GPT-4o kabiliyeti hepimizi şaşırtmakla kalmadı aynı zamanda da tedirginlik yarattı. Gelin 4o - Omni sözcüğünün tarihsel evrimine göz atalım…

Üniversite yıllarımı hiç unutamadım. Daha okulun ilk dönemlerinde ders kitaplarıma ve defterlerime Elektronik Mühendisi Suat Baysan yazdığımı 47 yıl sonra, bugün gibi hatırlıyorum. Aradan geçen bunca zamana karşı bazı kitaplarımı üzerindeki yapıştırma yazılar ile hala sakladığımı ifade etmek isterim.  Aslında taze bilgileri keşfetmenin yegâne çıkar yolu kütüphaneye kapanıp kıymetli kitapları dikkatle ve içimize sindirerek okumaktı. İlginçtir, yıpranmış yazılı belgeler çağdaş buluşlara açılan yolların haritalarını barındırıyordu.

Şimdi yadırganabilir, internetsiz bir çağda nasıl olurda öğrenme zorlukları aşılabilirdi. Bana yöneltilen mantıklı birçok soruya gülümseyerek cevap veriyorum. Hayıflanmıyorduk, yakınmıyorduk, ne kadar güç olursa olsun öğrenme merakımız aksamadan devam ediyordu.

Kriptoloji Milattan Önce mi başladı? – Sezar Şifresi

Bilinen en eski kodlama sistemi Roma Cumhuriyeti son diktatörü “Julius Cesear” Jül Sezar tarafından milattan önce 50 yılında tasarlanarak o dönemde uygulanmaya başlanmıştır. Roma Cumhuriyetinin, İmparatorluğa geçiş sürecinde iletişimin önemi her geçen zaman daha da hassas konuma yükselmekteydi.

Yönetim ve denetim altında tutulması gereken alanların büyüklüğü, bilginin hedefe ulaştırılmasında geçen süre zaten ciddi bir zorlama durumu ortaya koymaktadır. Ünlü Sezar Latin diliyle gönderilen haberleşme sisteminin ileride yaşanacak gelişmeleri desteklemeyeceği gerçeğinin farkında olarak ilk kodlama aracının icat edilmesini sağlamış oldu.

Milattan önce 49 yılında Sezar küçük ve tek bir tümen “legion” ile Rubicon nehrini geçerek Roma’ya yönlendi. Rubicon nehri ismini Latince kırmızıdan almaktaydı. Sığ yatağının altında demir cevheri bulunması dolayısıyla nehre kırmızı bir renk görüntüsü hâkimdi.

Aslında kendi kontrolündeki kuzey bölgesiyle İtalya arasında ki antlaşma Rubicon nehrini sınır olarak belirliyordu. Yasal olarak hükümlerin karşılıklı çiğnenmemesi ve hududun geçilmemesi tanımlanarak, sınır hattından geçişlerin engellenmesi saptanmıştı. Sezar aslında ırmak niteliğinde olan bu suyolunu geçmeden önceki gece ciddi bir tereddüt yaşamıştır. Bir solukta aşılacak engelin stratejik sonuçlar doğuracağının farkındaydı. Hareketin hemen öncesinde komutanları ile toplanarak, doğaüstü bir gücün kendisine cesaret ve kuvvet verdiğini söylemiştir. Ardından çekinmeden Rubicon nehrini aşmış ve sezgilerine güvenerek yoluna devam kararı vermiştir. Diğer tarafa yaşanan ilk akşam yemeğinde o tarihe mal olacak ünlü sözü söylediği ifade edilmektedir.

“alea iacta est” sözcükleri, geri dönüşü olmayan bir maceraya atılmanın açıklamasıydı. Bir tarafta gösterişi, diğer tarafta ise kaygıyı yansıtmaktaydı. Yüzleşmekte olduğu riskin de farkında olarak serüvene devam etmek anlamına geliyordu. İngilizce karşılığı olarak zar atılmıştı anlamını taşıyordu “the die is cast” kelimeleri ile örtüşüyordu. Türkçeye çevirisinde kullanılan “ok yaydan çıktı” deyimi kanımca daha yalın bir gururu yansıtmakta. Bazı kaynaklar bu deyimin Yunan yazar Menandros’a ait olduğunu belgelemektedir.

May the fourth be with you - 1977 yılı

May the force be with you (Star Wars)

Yıldız Savaşları

47 yıl önce, 1977 Temmuz yılında üniversite eğitimimi tamamlamış diplomamı büyük bir heyecan içinde almıştım. İngiltere’den Türkiye’de ki ailem ile mektupla haberleşmiş ve 5 yıl emek verdiğim mutlu sona eriştiğimi paylaşmıştım.

Mektupların yazılı olarak gönderilmesi duygusal mesajların iletiminde zorluk oluşturduğu için yeni bir teknoloji imdadımıza yetişmişti. Müzik dünyasının vazgeçilmez yenilikçi ürünü zaman zaman da skandallarla anılan ses kasetleri bizim için muhteşem bir araca dönüşmüştü. Sesli iletimizi manyetik bantlı kasetlere kaydeder ülkemize posta ile gönderirdik. Ailemizin sesimizi duymasının verdiği mutluluğu uzaktan hisseder sanki onlarla beraber aynı anda gözyaşı dökerdik.

Telekom sistemleri henüz evrimini tamamlamamış olmasına rağmen zor da olsa kullanılmaktaydı. Mekanik sistemlerin henüz elektronik sayısal teknolojiyle güncellenmesi başlamamıştı. Ancak o zamanki adıyla ankisörlü telefonların tarifesi hem çok pahalı hem de her koşulda iletişim sağlamakta yeterli olamıyordu. Ankisör Fransızca “encaisseur” tahsildar sözcüğünden alınmıştır.

Türkiye’de kulübelere yerleştirilmiş cihazlar, para yerine geçen Jetonlarla çalışmaktaydı. İngiltere’de telefon kasasına 50 Pence yerleştirince kısa bir süreliğine de olsa yerel konuşma imkânı sağlamaktaydı. Ancak uluslararası görüşme ne yazık ki mümkün değildi. Kullanıcıların kendilerinin rakamları çevirerek yurt dışına ulaştıkları işaretleşme sistemlerini 1980 sonraları tasarlamış ve PTT’nin hizmetine sunmuştuk.

Mezuniyet sevinci o kadar etkileyici bir rahatlama sağlamıştı ki her 3 koldan neşeyle bilgiyi paylaştığımı hatırlıyorum.

Fintech - BaaS "Banking as a Service"

Finansal Teknolojiler, kavramsal tasarım olarak 2008 yılında başlayan gelişmesini ivmelenerek sürdürmektedir. Finansal krizin hemen sonrasında bankalara olan güvensizliğin tetiklemesi ile birlikte temelleri atılmıştır.

Düzenlemelerin izleyen dönemde kapsamlı olarak tanımlanmasının ardında teknolojinin önü bu kez bir finansal araç olarak açılmıştır. Hemen sonrasında kripto paraların 2009 yılından itibaren kullanıma girmesi ve  “block chain” destekli altyapının güvenliği sağlanması neticesinde Fintech ciddi bir seçenek olarak sektörde yerini almış ve pazarda tutunmuştur.

Fintech bağımlılığının artmasını sağlayacak, paydaşlarla iletişim aracı olan, akıllı telefonların yaygın sahiplenilmesi olmuştur. Sayısal Bankacılık uygulamalarının kullanım kolaylığı eşik değerini aşması sonucunda bankacılık hizmetleri servis olarak konumlandırılmaya geçiş yapmıştır. (BaaS).

Turf & Proximity Clash - A Personal & Business Perspective

Here is a definition from “Cambridge Dictionary - the surface layer of land on which grass is growing, consisting of the grass and the soil in which its roots grow, or a piece of this that is cut from the ground and is usually rectangular”

In simple terms it is the size of space that is occupied as you live and work. We will take a closer look at these expressions from a corporate angle and try to understand why it mattered to have a larger territory. Also not forgetting how managers insisted on having their teams situated very close to center of power.

I remember the traditional days when managers were so keen to have larger and prestigious offices as they climbed up the executive stairs. Every single step mattered therefore it had to be marked with something that needed to be different. Income was invisible thus did not provide the means to reflect the true nature of success. Material aspects of achievement were prerequisites and were essential to distinguish titles.

Such desire could only be filled with a more powerful car to drive and a larger room to conduct business. It was like a mathematical formula area is equivalent to knowledge. This does not certainly mean that only those without proper credentials deserve and acquire promotions. It is just a correlation that comes up over and over again especially within the family businesses. A quick jump from Zero-to-Hero may have been the inclination with glamorous surroundings, however without decent craftsmanship results turn out to be a tragedy.

On the other hand well-structured and executed corporations placed emphasis to vocational training and the best person with cognitive capabilities gained access to reputable slots. Soft skills had played an essential part during the selection process. “EQ” emotional quotient has always been a key ingredient to be able to fulfil these awesome responsibilities. Recently “AQ” Adaptability, “DQ” Digital Quotients are being appreciated.

Physical Proximity of professionals to the leader was sought both by management in charge as well as their reporting lines. Those were the days when, just to be at eye sight, started Proximity Clash. I have always wondered why the Turf Clash were implanted repeatedly at the top of the agendas.